Filmowanie zgodne z prawem, czyli jakie? Czy można nagrywać wszystkich ludzi lub znane budynki? Nawet, jeśli nie nagrywasz filmów fabularnych, a jedynie ciekawą video wizytówkę swoim smartfonem lub aparatem cyfrowym, warto wiedzieć o kilku ważnych sprawach i o pewne kwestie zadbać zanim włączymy przycisk REC.

Filmowanie zgodne z prawem, czyli jakie? 

W bardzo dużym skrócie film jest utworem (mówiąc szczegółowiej utworem audiowizualnym) i jego twórcy przysługuje ochrona. Przede wszystkim prawo autorskie osobiste, w drugiej kolejności prawo majątkowe.

Prawo autorskie chroni każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, w szczególności chroni utwory: wyrażone słowem, znakami graficznymi, architektoniczne, sceniczne (…) audiowizualne, w tym filmowe. Prawo autorskie nie chroni pomysłu, chyba że ten staje się odrębną formą. Nie chroni również prostych informacji prasowych (o bieżących wydarzeniach, pozbawionych komentarza lub oceny).

Filmowanie zgodne z prawem a autorskie prawa osobiste

Autorskie prawa osobiste przysługują twórcy zawsze, są niezbywalne, nie można ich odziedziczyć ani z nich zrezygnować, ani podzielić. Jeśli twórca nie wyraził zgody na korzystanie z utworu może np. postarać się o zakaz rozpowszechniania filmu w Internecie lub dokonywania w nim zmian, ma też prawo do pokazania światu swojego dzieła jako pierwszy.

Filmowanie zgodne z prawem a autorskie prawa majątkowe

Autorskie prawa majątkowe mogą przechodzić z jednych podmiotów na drugie, poprzez zawieranie umów a także na podstawie testamentu lub dziedziczenia na podstawie ustawy. Jeśli podpisujesz z kimś umowę (czy to jako klient, czy jako filmowiec) warto określić warunki wykorzystania filmu w dwóch aspektach: w jaki sposób film będzie utrwalony i zwielokrotniony (np. plik mp4, czy na nośniku DVD) oraz czy i jak oryginał będzie rozpowszechniany lub sprzedawany. Warto również wiedzieć, że prawa majątkowe wygasają z upływem 70 lat od śmierci ostatniego współtwórcy.

Licencje i logo

Licencje – mówimy o nich najczęściej pod kątem umów Creative Commons dla legalnej muzyki (więcej o nich piszę TUTAJ). Licencje dzielimy na wyłączne i niewyłączne. Licencja jest wyłączna, jeśli prawo do korzystania z utworu ma mieć jeden podmiot, niewyłączne zaś jeśli służy masowej obsłudze klientów i widzów. Ważne jest również, by istotą umowy licencyjnej było trwanie w czasie: oznaczone (na określony czas) lub nieoznaczone (jeśli w umowie nie ma takich informacji to na 5 lat).

Logo – kwestiami spornymi są sytuacje czy celowo pokazujemy w filmie czyjeś logo (znak towarowy więcej szczegółów o nich znajdziesz pod adresem: uprp.gov.pl/pl) czy nie. Znakami towarowymi są również: chwytliwy tytuł, zabawne lub chamskie powiedzonka bohaterów formatu, krótka muzyczna czołówka lub melodia pojawiająca się w trakcie programu, jak i również gadżety związane z programem. Za znak towarowy uznaje się też bohaterów filmów animowanych. Możemy też celowo lokować produkt (product placement), ale trzeba o tym ostrzegać widza.

Filmowanie zgodne z prawem a wizerunek

Wizerunek, czyli obraz fizyczny danej osoby. Jest nim nie tylko twarz, ale i sylwetka, gestykulacja czy sposób poruszania się. Ponad to wizerunek obejmuje nie tylko naturalny wygląd, ale i całokształt fizyczności, z uwzględnieniem makijażu, fryzury, a nawet wykorzystywanych często akcesoriów czy rekwizytów. Nawet jeśli dana osoba stoi tyłem albo posiada tatuaż, który ją identyfikuje czy głos, który jest rozpoznawalny, wtedy może również dojść do naruszenia prawa do wizerunku. Zakazany jest też fotomontaż i wszelkie tego typu zmiany. Prawo autorskie pozwala rozpowszechniać wizerunek osoby powszechnie znanej, jeśli wykonano go w związku z pełnieniem funkcji publicznych. Ta sama ustawa pozwala także rozpowszechniać wizerunek osoby, stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza. Jeśli chodzi o te ostatnie, zgodę na rozpowszechnianie wizerunku najczęściej przemyca się w regulaminie, kupując zaś bilet na taką imprezę wyraża się na niego zgodę. Poza takimi imprezami, zgoda na wykorzystanie wizerunku powinna być wyrażona w odrębnym oświadczeniu. Jest się również winnym nawet, jeśli tylko udostępniało się film dalej.

Teoretycznie możemy wszystko utrwalać, ale już niekoniecznie udostępniać. To właśnie wtedy dochodzi do naruszenia prawa do wizerunku (chyba, że danej osoby wyraziła na to zgodę).

Jeśli chcesz poznać więcej definicji prawnych, pod kątem nagrywania filmów, zapraszam do mojej książki „Potęga Videotellingu™. Twórz filmy, dzięki którym wyróżnisz się w social mediach” wydawnictwa Wojciech Marzec.

Jeśli nadal mało Ci definicji i chcesz dowiedzieć się, co prawo rozumie pod pojęciem: utworu, filmu, utworu audiowizualnego, wideogramu, znaku towarowego, utworu zależnego (adaptacji – przeniesienia sztuki lub książki do scenariusza a później na ekran) lub kontynuacji, czyli opracowań lub utworów inspirowanych (prequel, reboot, sequel, spin-off, midquel, interquel, cross-over) zapraszam do przeczytania „Prawo dla filmowców” Iga Bałos (z tej książki pochodzą niektóre powyższe cytaty).

Zachęcam też do śledzenia aktualności i komunikatów udostępnianych przez Stowarzyszenie Filmowców Polskich – Związek Autorów i Producentów Audiowizualnych (SFP-ZAPA).

Pod kątem biznesowych porad prawnych polecam też śledzić Kasię Krzywicką oraz Ilonę Przetacznik.

Polecam też kolejne moje dwa artykuły z tej serii: o tym jak publikować na platformie YouTube i Vimeo oraz o tym jak gdzie i kogo możesz legalnie nagrywać.

Potrzebujesz przykładowych umów i wszystkich rzeczy, które powinieneś w nich zawrzeć zapraszam do e-booka z wzorami umów lub do artykułu TUTAJ.

Część cytowanych fragmentów pochodzi również z ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.